Πώς τυπώνονταν όμως τα βιβλία και οι εφημερίδες πριν την εποχή των υπολογιστών και των σύγχρονων πιεστικών μηχανών;
Ο συνάδελφος τυπογράφος Μιλτιάδης Λαζαρίδης διδάχθηκε την παραδοσιακή τέχνη της τυπογραφίας και ασχολήθηκε με αυτήν επαγγελματικά κατά την δεκαετία του 1950.
Να τί θυμάται και μας αφηγείται από τα χρόνια εκείνα…………
Η σύνθεση του κειμένου.
Από την επάνω μεριά φαίνεται το γράμμα , από την μέσα μεριά έχει μια εγκοπή που την αισθάνεσαι με το χέρι, αυτή σε οδηγεί για να βάλεις το γράμμα σωστά στο λεγόμενο συνθετήριο και να φτιάξεις μια αράδα.
Όταν το συνθετήριο γέμιζε με αράδες , το έβγαζες με προσοχή , αν ήξερες την δουλειά , γιατί αυτό σκόρπιζε , και το έβαζες πάνω σε μια πλάκα , στο λεγόμενο μάρμαρο.
Τα τυπογραφικά στοιχεία ήταν μέσα στην κάσα ,ένα μεγάλο ξύλινο κουτί με καμμιά διακοσιαριά χωρίσματα – θήκες. Αναρωτιέσαι και λες μα γιατί , τόσα γράμματα έχουμε ? Δεν είναι μόνο τα γράμματα , είναι τα σημεία στίξεως , τα κεφαλαία γράμματα , τα πεζά , ότι σύμβολο χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει ο τυπογράφος ήταν εκεί μέσα στα κουτάκια. Εγώ , όταν το είδα πρώτη φορά ζαλίστηκα , λέω : τώρα μαθαίνονται αυτά ? Κι όμως , με την εξάσκηση μαθαίνονται.
κασαΌλα τα κουτάκια δεν είχαν την ίδια διάσταση ,γιατί δεν χρειάζεσαι τόσα χι , τόσα ψι . Αυτά που χρειάζεσαι πολύ , ήταν πολλά και κοντά στο χέρι σου. Το άλφα ήταν ψηλά στην κάσα και είχε πολλά μέσα.
Ο τυπογράφος , πηγαίνει λοιπόν και παίρνει το κείμενο να το γράψει με τα χέρια του , με τα στοιχεία αυτά , πάνω σε ένα μεταλλικό πλαίσιο , το συνθετήριο , κι αφού τελειώσει , το βάζει με προσοχή πάνω σε μια πλάκα , το μάρμαρο. Κατόπιν , το μεγάλο αυτό κείμενο το χωρίζεις σε σελίδες , κάνεις την σελιδοποίηση και βάζεις τα νούμερα στις σελίδες. Αν θέλεις να βάλεις εικόνες , κλισέ λέγονται , κι αυτές ανάγλυφες μεταλλικές είναι .
Αφού έχεις χτυπήσει με ένα σανιδάκι τα στοιχεία για να κάτσουν ίσια και να μην εξέχουν , μελανώνεις τα στοιχεία με ένα καρούλι και μετά περνάς από πάνω ένα φύλλο χαρτί λίγο βρεγμένο. Πάνω σ’ αυτό θα αποτυπωθεί ότι κάναμε και γίνεται η πρώτη διόρθωση, τρεις διορθώσεις γίνονται.
Διόρθωση
Το κείμενο πρέπει να το κοιτάξει ο διορθωτής. Στην άκρη του τυπωμένου χαρτιού , τραβάει μια γραμμούλα και λέει ας πούμε το άλφα πρέπει να είναι βήτα , ο τυπογράφος το βρίσκει εύκολα τι πρέπει να διορθώσει και στο φέρνουν πάλι το χαρτί και μ’ ένα τσιμπιδάκι βγάζεις αυτό το άλφα που δεν έπρεπε να είναι άλφα και βάζεις το βήτα ….Με τον ίδιο τρόπο , με το μελάνι , ξαναβγάζεις το κείμενο , αυτό γίνεται τρεις φορές.
Το πιεστήριο
Αφού βεβαιωθείς ότι όλα είναι εντάξει και δεν έχει λάθη και αφού έχουν χωριστεί οι σελίδες , τα βάζεις στο πιεστήριο, τα μελανώνεις , βάζεις ένα μεγάλο χαρτί από πάνω , το πατάς . Αυτό πρώτα γινόταν με το χέρι ύστερα με το ρεύμα … άλλη δουλειά κι αυτή , κόντεψε να μου φάει το δάχτυλο μια φορά , τέλος πάντων ξεφύγαμε απ’ το θέμα …Έτσι βγαίνει όλο το κείμενο που ετοίμασες , που ήταν για οκτώ σελίδες , το λεγόμενο οκτασέλιδο. Αυτό το χαρτί ήταν ένα τυπογραφικό. Έλεγε κάποιος : « έβγαλα ένα βιβλίο με δέκα τυπογραφικά » .
Αυτό το τυπογραφικό ,που όπως είπαμε έχει οκτώ σελίδες , πρέπει πρώτα να διπλωθεί με τέτοιο τρόπο που να μπουν οι σελίδες με την σειρά που πρέπει να έρθουνε , όπως είναι στο βιβλίο, μετά θα πάει για κόψιμο, θα γίνει η βιβλιοδεσία , θα μπει μια κλωστή από το μέσα μέρος , πατιέται και το αλείφουν ψαρόκολλα να μπει το εξώφυλλο. Ότι είναι να γίνει είναι το πρώτο , μετά βγάζεις χιλιάδες. Δεν συμφέρει να βγάλεις ένα βιβλίο με λίγα αντίτυπα.
Αφού τελειώσεις , καθαρίζεις τα γράμματα με βενζίνη και νερό , να μην μείνει μελάνι πάνω τους και τα βάζεις πίσω στη θέση τους . Κάνεις λάθη πολλές φορές , γι αυτό γίνεται και το τυπογραφικό λάθος που λέμε.
Γραμματοσειρές
Γράμματα υπάρχουν πολλών ειδών, κάθε γραμματοσειρά έχει την ονομασία της , απλά , καλλιτεχνικά , αττικά …ανάλογα με τι θέλεις να βγάλεις , άλλα μικρά ,άλλα πιο μεγάλα .Τα μεγάλα γράμματα για τους τίτλους των εφημερίδων ήταν ξύλινα γιατί αν ήταν από μέταλλο θα ήταν πολύ βαριά.
Πόση ώρα θέλει ένα τυπογραφικό , ένα οκτασέλιδο για να γίνει; πολλή ώρα . Όλη η δουλειά είναι στην ετοιμασία , να μπουν τα στοιχεία , να τακτοποιηθούν οι σελίδες , να μπουν οι διαστάσεις και τελευταία πάει στο πιεστήριο , γι’αυτό καμιά φορά στις εφημερίδες όταν γράφουν τις τελευταίες ειδήσεις λέει « επί του πιεστηρίου ».
Βιβλιοδεσία
Κάθε σελίδα παλιού χαρτόδετου βιβλίου την έχει πιάσει το χέρι ενός τυπογράφου πριν πάει στο βιβλιοδετείο . Στα μεγάλα τυπογραφεία έγραφε « Τυπογραφείον - Βιβλιοδετείον », ήταν και τα δύο. Τα περιοδικά και οι εφημερίδες είναι πιο απλά , δεν χρειάζονται βιβλιοδετείο .Το σοβαρό βιβλίο που έχει δεσίματα καλά , και με δέρμα ακόμα , το πας σε βιβλιοδετείο.
Η πρώτη σχολή τυπογραφίας στην Ελλάδα.
Η τέχνη του τυπογράφου ήταν καλή , ξεχώριζε από άλλες τέχνες. Εγώ την έμαθα σε μια σχολή που ίδρυσε ο Βασιλιάς , στην Λέρο , μετά τον πόλεμο, για τα ανταρτόπαιδα .
Στην αρχή, αποφάσισαν να το κάνουν ένα είδος τεχνικής σχολής .Τα συνεργεία , τα κτίσματα , υπήρχαν εκεί από τους Ιταλούς οι οποίοι μέναν στο νησί . Η Λέρος ήταν ο ναύσταθμος των Ιταλών, φύγανε το ’48.
Ιδρύσανε λοιπόν τις σχολές που λεγότανε « Βασιλικαί Τεχνικαί Σχολαί ». Φέρανε τα παιδιά των ανταρτών , στην αρχή σαν φυλακή και μετά για να μάθουν και μία τέχνη . Συνεργεία υπήρχανε , κοιτώνες υπήρχανε από τους Ιταλούς … και το Εθνικό αυτό Ίδρυμα το κρατούσανε με δωρεές .
Είχε 1200 παιδιά , να φαν , να ντυθούν , γιατρούς είχανε , καταλαβαίνεις….αυτά γύρω στο 1950. Αυτά τα ανταρτόπιδα όταν τελείωναν, γύριζαν στα χωριά τους και μετά ερχόταν άλλα . Το χαρτί που ερχόταν για να δηλώσεις έλεγε αν θέλεις να μάθεις μια τέχνη και να βοηθήσεις το χωριό σου , κλπ , κλπ…Έτσι φρόντιζαν να βρουν μαθητές για την Σχολή . Στην Λέρο ήταν η μεγαλύτερη σχολή , είχε κι αλλού όπως στην Αλεξανδρούπολη όπου μαθαίνανε ραφτάδες . Πώς είναι σήμερα τα Επαγγελματικά Λύκεια ? μόνο που αυτό ήταν σε δυο- τρία μέρη σ’ όλη την Ελλάδα. Έβγαλε πολλούς τεχνίτες για όλη την Ελλάδα.
κτιριοΒ.Τ.Σ.Λέρου-1949
Αναμνήσεις από την Σχολή
Εγώ ήθελα να γίνω ηλεκτρολόγος ή υδραυλικός , αλλά οι θέσεις συμπλήρωσαν και δεν μπόρεσα να πάω . Είχε μία θέση τυπογράφου που ήταν καλή , ξεχώριζε από τις άλλες ειδικότητες που ήταν τορναδόροι , καραβομηχανικοί, υποδηματοποιοί μέχρι και σαγματοποιοί ( αυτοί που φτιάχναν τα σαμάρια ) αλλά έπρεπε να είχες πάει λίγο στο γυμνάσιο, εγώ στο γυμνάσιο δεν πήγα , να ξέρεις γραμματική, ορθογραφία …Ήταν άλλα δύο – τρία παιδιά υποψήφια γι’ αυτή τη θέση . Μας έβαλαν λοιπόν εκεί , στον πάγκο , να γράψουμε μια έκθεση , ότι θυμάστε απ ‘ το χωριό σας , και φαίνεται ότι παρ’ όλο που οι άλλοι πήγανε στο γυμνάσιο , εγώ δεν έκανα πολλά λάθη και με πήρανε. Μετά , στην δουλειά μαθαίνεις την ορθογραφία , δεν γίνεται διαφορετικά …και μαθαίνεις να ξεχωρίζεις τα κακογραμμένα χειρόγραφα , γιατί όλα τα κείμενα ήταν γραμμένα στο χέρι και καμιά φορά ήταν σαν μια γραμμή , καθόλου καθαρά .
Στην σχολή μάθαινες τα βασικά , τα περισσότερα τα μάθαινες με την δουλειά . Τυπογραφεία υπήρχαν πολλά , ανθούσαν την εποχή εκείνη . Ένα από τα πιο ξακουστά ήταν αυτό που ήμουν εγώ , του ΝικολαΪδη στην Αγίου Μηνά , είχε καλό όνομα, είχε και ποικιλία από στοιχεία. Το μεροκάματο ήταν ικανοποιητικό και αν είχες λεφτά να αγοράσεις τα μηχανήματα, το πιεστήριο , άνοιγες δικό σου τυπογραφείο.
Εγώ στην αρχή ήμουν διαλυτής , διέλυα το τυπογραφικό και έβαζα τα στοιχεία στην θέση τους , κι αυτό δεν είναι εύκολο. Σ’ ένα μικρό τυπογραφείο , τα έφτιαχνες όλα , σ’ ένα μεγάλο είχες την ειδικότητά σου : στοιχειοθέτης , σελιδοποιός ,διορθωτής , πιεστής ,διαλυτής ….
Όταν ήμουν στην σχολή στην Λέρο , ήρθε ο διάδοχος ο Κωνσταντίνος και γύριζε όλα τα συνεργεία να δει πώς δουλεύουμε . Εγώ , με κοντά παντελόνια ήμουν ακόμα , μας είπαν και ετοιμαστήκαμε και τον περιμέναμε …
επίσκεψη βασιλιά
Πέρασε κι από το τυπογραφείο κι ήρθε κοντά μου κι έβλεπε την κάσα και μου λέει : – Ξέρεις τώρα εσύ σε κάθε κουτάκι τί γράμμα αντιστοιχεί ? λέω : βέβαια ξέρω. Παίρνει ένα γράμμα , αυτό τι γράμμα είναι ? εγώ είδα από πού το πήρε , του είπα : νι . Το κοίταξε , το έβαλε πάλι στη θέση του.
Εμένα μου άρεσε η τυπογραφία και είχα ενδιαφέρον κι αν έχεις ενδιαφέρον μαθαίνεις γρήγορα.
Επιμέλεια συνέντευξης : Έρνα Λαζαρίδου
Αναρτήσεις
