Λένε ότι η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.
Στην Κοινωνιολογία της Θρησκείας και στη Λαογραφία υπάρχει ένα φαινόμενο που συναντούμε συχνά: οι λεγόμενοι «λαϊκοί μύθοι της ευσέβειας». Πρόκειται για ιστορίες που εμφανίζονται σε διαφορετικούς λαούς και θρησκείες με κοινά μοτίβα, αλλά με μικρές παραλλαγές. Μέσα από αυτούς τους μύθους οι άνθρωποι προσπαθούν να εξηγήσουν θρησκευτικά έθιμα, να μεταδώσουν αξίες και να απαντήσουν σε μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα.
Αναφέρω εδώ δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα που παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες.
Η πρώτη ιστορία προέρχεται από τη λαϊκή παράδοση γύρω από τον Άγιο Φανούριο. Δεν υπάρχει σε κάποια επίσημη γραπτή πηγή, αλλά έχει διαδοθεί ευρέως από στόμα σε στόμα. Σύμφωνα με την αφήγηση, η μητέρα του Αγίου Φανουρίου ήταν σκληρή και αμαρτωλή. Μετά τον θάνατό της βρέθηκε στην κόλαση. Ο Άγιος Φανούριος, γεμάτος αγάπη για τη μητέρα του, ζήτησε τη βοήθεια του Αρχαγγέλου Μιχαήλ για να τη σώσει. Παρά τις προσπάθειές τους, η σωτηρία της στάθηκε αδύνατη λόγω του κακού χαρακτήρα της. Από τότε, λέγεται ότι ο Άγιος παρακαλεί τους πιστούς να φτιάχνουν μια πίτα – τη γνωστή Φανουρόπιτα – και να τη μοιράζουν για την ανάπαυση της ψυχής της μητέρας του. Έτσι, η ιστορία λειτουργεί ως λαϊκή εξήγηση για την ύπαρξη του εθίμου που διατηρείται μέχρι σήμερα.
Μια παρόμοια αφήγηση συναντούμε στην Κίνα, με πρωταγωνιστή τον Βουδδιστή μοναχό Μου Λιάν. Η μητέρα του, λόγω της βουλιμίας της, καταδικάστηκε μετά θάνατον σε αιώνια πείνα. Ο Μου Λιάν ζήτησε τη βοήθεια του ίδιου του Βούδδα για να τη σώσει. Οι προσπάθειές του να της προσφέρει τροφή απέτυχαν, καθώς η ψυχή της δεν μπορούσε να φάει. Τότε ο Βούδδας τον συμβούλεψε να προσφέρει φαγητό στους μοναχούς, ώστε εκείνοι να προσευχηθούν για τη μητέρα του. Μέσα από τη συλλογική προσευχή των μοναχών, η μητέρα του Μου Λιάν ξαναγεννήθηκε ως άνθρωπος και λυτρώθηκε. Αυτή η ιστορία δημιουργεί το υπόβαθρο για το Φεστιβάλ των Πεινασμένων Πνευμάτων, μια σημαντική γιορτή στον κινεζικό Βουδδισμό.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι δύο λαοί με διαφορετική θρησκευτική παράδοση και πολιτισμό μοιράζονται ένα κοινό μοτίβο: ο γιος που προσπαθεί να σώσει τη μητέρα του από την κόλαση. Στην ουσία, αυτό το μοτίβο μεταφέρει πανανθρώπινα ερωτήματα: Μπορούν οι πράξεις μας να αλλάξουν τη μοίρα των αγαπημένων μας; Υπάρχει ελπίδα για τις ψυχές ακόμη και μετά τον θάνατο; Πόσο μεγάλη είναι η δύναμη της αγάπης και της αφοσίωσης;
Αν ψάξουμε την παγκόσμια μυθολογία, θα βρούμε κι άλλες παρόμοιες ιστορίες. Ο Ορφέας κατέβηκε στον Άδη για να σώσει την Ευρυδίκη. Στη Μεσοποταμία η θεά Ίναννα κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο και επιστρέφει στη ζωή με θεϊκή βοήθεια. Στον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό συναντούμε την ιδέα ότι οι προσευχές των ζωντανών μπορούν να ανακουφίσουν τις ψυχές των νεκρών, ενώ η Ρωμαιοκαθολική παράδοση ανέπτυξε τη διδασκαλία του Καθαρτηρίου. Στις ανατολικές θρησκείες, η σωτηρία ενός συγγενή μέσω πράξεων ευλαβείας ή ελεημοσύνης είναι επίσης συνηθισμένο μοτίβο.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από θρησκεία ή πολιτισμό, μοιράζονται κοινές αγωνίες και ελπίδες. Η μορφή αλλάζει, αλλά η ουσία είναι ίδια: η αγάπη μπορεί να φτάσει πέρα από τον θάνατο και να γίνει γέφυρα ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς. Τέτοιες αφηγήσεις μάς θυμίζουν ότι οι θρησκευτικές παραδόσεις δεν είναι αποκομμένες η μία από την άλλη. Αντίθετα, συχνά αντηχούν κοινούς φόβους και πόθους της ανθρωπότητας.
Έτσι, είτε μιλάμε για τη Φανουρόπιτα στην Ελλάδα είτε για το Φεστιβάλ των Πεινασμένων Πνευμάτων στην Κίνα, δεν έχουμε απλώς δύο τοπικά έθιμα. Έχουμε δύο διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας βαθιάς πεποίθησης: ότι η μνήμη, η προσευχή και η αγάπη έχουν δύναμη που ξεπερνά ακόμη και τα όρια της ζωής και του θανάτου.
Αναρτήσεις
